Long nhãn - vị thuốc bổ huyết, an thần - Cây Thuốc Dân Tộc Hòa Bình

Long nhãn – một loại thực phẩm ngon và bổ dưỡng đang vào mùa ở miền Bắc nước ta. Ngoài làm thực phẩm, còn là một vị thuốc bổ huyết, an thần.

1. Đặc điểm

Long nhãn còn có tên là lệ chi nô, á lệ chi.

Tên khoa học Euphoria longana Lamk [Euphoria longana (Lour.) Steud., Nephelium longana Lamk.].

Thuộc họ Bồ hòn Sapindaceae.

Long nhãn nhục (Arillus Longanae) là áo hạt phơi hay sấy khô nửa chừng của quả nhãn.

Tên lệ chi nô vì mùa nhãn đến ngay sau khi mùa vải đã hết như người hầu cận theo chủ nhân (lệ chi là quả vải, nô là người hầu cận).

Cây nhãn cao 5-7m. Lá rườm ra, vỏ cây xù xì, sắc xám, nhiều cành, nhiều lá um tùm, xanh tươi luôn, không hay héo và rụng như lá các cây khác.

Ở Việt Nam, đâu cũng có, nhưng nhiều và quý nhất là nhãn Hưng Yên. Nhãn còn mọc ở miền Nam Trung Quốc, Thái Lan, Đông Ấn Độ. Thu hoạch vào tháng 7-8.

Hạt nhãn chứa tinh bột, saponin, chất béo và tannin.

Lá nhãn có quercetin, quercitin, tannin. Lá nhãn có vị nhạt, tính bình, có tác dụng chữa cảm mạo với liều 10-15g dưới dạng thuốc sắc.

2. Công dụng và liều dùng

Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS. Đỗ Tất Lợi, ngoài công dụng làm thực phẩm, là một vị thuốc nhân dân dùng để bồi bổ, chữa các bệnh hay quên, thần kinh kém, hay hoảng hốt, thần kinh suy nhược, không ngủ được.

Ngày dùng 9 đến 10g dưới dạng thuốc sắc hay cao lỏng.

Hạt nhãn dùng ngoài hay dùng hoặc uống trong (rất ít dùng) với liều 3-9g.

Hạt chữa các chứng chốc lở, bị đứt tay, đứt chân (tán nhỏ, rắc lên vết đứt chân, tay), gội đầu.

Theo tài liệu cổ, long nhãn vị ngọt, tính bình, vào hai kinh tâm và tỳ. Có tác dụng bổ tâm tỳ, nuôi huyết, an thần, ích trí; dùng chữa huyết hư sinh hay quên, hồi hộp mất ngủ.

Những người đầy bụng, kém ăn không dùng được.

3. Đơn thuốc có long nhãn và hạt nhãn

– Chữa các chứng do tư lự quá độ, buồn bực không ngủ, hay quên:

Bài quy tỳ: Long nhãn, táo nhân (sao), hoàng kỳ (chích), phục thần, mỗi vị 4g, mộc hương 6g, cam thảo (chích) 4g, gừng 3 lát, táo đỏ một quả. Sắc uống nóng.

– Khe ngón chân lở ngứa:

Hạt nhãn bóc vỏ đen, thái mỏng, phơi khô, tán nhỏ, rắc vào.

– Chữa các triệu chứng kém ăn, mất ngủ, mồ hôi trộm, mệt nhọc:

4. Một số món ăn thuốc có long nhãn

TS. Nguyễn Đức Quang, bác sĩ y học cổ truyền giới thiệu một số món ăn thuốc có long nhãn như sau:

Ngọc linh cao: Long nhãn 30g, đường trắng 3g, nhân sâm 3g. Cho tất cả vào bát, đậy kín miệng bát bằng giấy bản hoặc vải xô mỏng, hấp cách thủy hoặc hấp trên nồi cơm. Mỗi lần ăn 1 thìa với nước sôi ấm. Dùng làm thực đơn bồi bổ tăng lực (đại bổ nguyên khí).

Long nhãn tửu: Long nhãn xào qua rượu, thêm rượu (tỷ lệ khoảng 10%) ngâm 100 ngày là được. Uống vài ba lần mỗi ngày, mỗi lần 20ml. Công dụng: Ích tinh thần, bổ khí huyết.

Cháo hạt dẻ long nhãn: Long nhãn 15g, hạt dẻ 10 – 20 hạt, gạo tẻ 50g, đường vừa đủ. Hạt dẻ bóc vỏ, đập vụn nấu với gạo thành cháo, khi cháo được, cho long nhãn vào, đun sôi đều, khi ăn thêm đường.